Ахборотнома - Қозоғистон Республикаси ҳудудида ишга жойлашиш

1. 1. Қозоғистон Республикаси тўғрисида маълумот:

Майдони: 2,724 минг км2.

Аҳолиси: 19 миллиондан ортиқ киши.

Пойтахт: Нур-Султон.

Йирик шаҳарлари: Олма-Ота, Нур-Султон, Чимкент, Ақтўбе, Қарағанда, Тараз, Павлодар, Уст-Каменогорск, Семей.

Валюта: Тенге.

2. Қозоғистон Республикаси ҳудудида ишга жойлашиш бўйича муҳим кўрсатмалар.

Қозоғистонга меҳнат муҳожирлиги икки шаклда амалга оширилади: хорижий ишчи кучини (ИРС) расмий жалб қилиш ва асосан Марказий Осиё ва Россиядан келган аҳолининг мустақил меҳнат муҳожирлиги. Иккала оқим ҳам Қозоғистоннинг меҳнат ресурсларига бўлган кескин эҳтиёжини қондиришда муҳим роль ўйнайди ва республиканинг иқтисодий ривожланишига катта ҳисса қўшади. Айни пайтда Қозоғистонда чет эл ишчи кучини жалб қилишнинг кенг қамровли тизими ишлаб турибди. Бу малакали хорижий ишчи кучи ва меҳнат муҳожирлари учун квоталар тизими ва ишлашга рухсат беришнинг кўп босқичли тизими. Эвроосиё иқтисодий иттифоқи доирасида аъзо давлатлар ҳудуди бўйлаб меҳнат ресурсларининг эркин ҳаракатланиши тартиби мавжуд. Қозоғистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг маълумотларига кўра, 2020 йилга келиб Қозоғистонда меҳнат фаолиятини амалга ошириш учун иш берувчилар томонидан жалб қилинадиган чет эл ишчи кучининг рухсат этилган максимал миқдори 29 292 бирликни ёки 0,32% ни ташкил этди. Квота 2019 йилда тасдиқланган (48,7 минг дона) рақамга нисбатан 40 фоизга, шу жумладан учинчи тоифага (мутахассисларга) - 37 фоизга ва тўртинчи тоифага (малакали ишчиларга) нисбатан 23 фоизга камайтирилди. Ишчи кучининг малакаси бўлмаган қисмини қоплаш учун ҳозирги пайтда меҳнат муҳожирлари мамлакатга жисмоний шахслар учун фермер хўжалигида ишлашга жалб қилинмоқда. Уларни ички ишлар органлари томонидан берилган рухсатномалар жалб қилади. Белгиланган қоидаларга кўра, меҳнат муҳожири Қозоғистонда 1 йилдан ортиқ бўлмаган муддатда ишлашга рухсат олиши мумкин. Қозоғистон Республикасида чет эл ишчи кучини жалб қилиш учун рухсатнома (кейинги ўринларда рухсатнома) бериш тартиби ва шартларини аниқлаш мақсадида ишчилар тоифалари белгиланди. Ҳаммаси бўлиб тўрт тоифа мавжуд: Биринчи тоифа - менежерлар ва уларнинг ўринбосарлари; Иккинчи тоифа - таркибий бўлинмалар раҳбарлари Учинчи тоифа - касбий стандартларда белгиланган малака талабларига жавоб берадиган мутахассислар. Тўртинчи тоифага профессионал стандартларда белгиланган малака талабларига жавоб берадиган малакали ишчилар киради.

Бундан ташқари, чет элдан ишчи кучини жалб қилиш учун иш берувчилар РУХСАТ олишлари керак ва шу муносабат билан иш берувчилар ҳар йили 1 августга қадар вилоят, Республика аҳамиятидаги шаҳарлар, пойтахтнинг маҳаллий ижро этувчи органларига (кейинги ўринларда - маҳаллий ижро этувчи органлар) тақдим этадилар. Маҳаллий ижро этувчи орган қуйидаги шартларни ҳисобга олган ҳолда рухсатнома беради: - Қозоғистон Республикаси фуқаролари сони биринчи ва иккинчи тоифаларга мансуб ходимларнинг иш ҳақи миқдорининг камида 70 фоизини ташкил қилади; - Қозоғистон Республикаси фуқаролари сони учинчи ва тўртинчи тоифаларга мансуб ходимларнинг иш ҳақи сонининг камида 90 фоизини ташкил қилади. Рухсатнома бериш ва қайта тиклаш учун иш берувчилардан чет эл ишчи кучини жалб қилиш учун рухсатнома берганлиги ва янгиланганлиги учун йиғим ставкаларига мувофиқ солиқ тўлови (кейинги ўринларда солиқ деб юритилади) олинади. Қозоғистон Республикаси ҳукуматининг 2018- йил 3 апрелдаги 157-сонли "Қозоғистон Республикасига чет эл ишчи кучини жалб қилиш учун рухсатнома бериш ва (ёки) узайтирилиши учун тўловларни белгилаш тўғрисида" ги қарори билан тасдиқланган. Чет эллик ишчиларнинг тўртинчи тоифаси учун ойлик ҳисоб-китоб кўрсаткичларидаги ставка 200 дан 250 гача ўзгариб туради (ойлик ҳисоб кўрсаткичи 2 651 тенгени ёки тахминан 7 АҚШ долларини ташкил этади) йилига 1400-1500 $. Шуни ҳам таъкидлаш керакки, иш ҳақи бўйича солиқлар (ижтимоий солиқ ставкаси -9,5%, ижтимоий суғурта фондига ўтказмалар ставкаси 3,5% ва бошқалар.) Шунингдек, агар тақсимланган квота ҳажми ошиб кетган бўлса, таълим (касб-ҳунар таълими) ва хорижий ишчиларнинг амалий иш тажрибаси (иш стажи) малака талабларига мувофиқлиги, иш берувчининг чет эл ишчиларини рухсатсиз жалб қилганлиги (бу ҳолда янги рухсатномалар берилмайди) бундай факт аниқланган кундан бошлаб ўн икки ой рухсатнома бериш ёки узайтиришни рад этиш учун асос бўлади. Илгари хорижий иш кучини жалб қилиш учун давлат томонидан белгиланган квоталар иш берувчиларни чет эллик мигрантларни ноқонуний асосда ёллашга мажбур қилди. Шунингдек, қўшни мамлакатлар фуқаролари қонуний равишда чегарани кесиб ўтдилар, аммо Қозоғистонда меҳмон, ўқиш ва бошқалар сифатида рўйхатдан ўтдилар. 2013 йил 10 декабрда Қозоғистон Республикаси "Меҳнат миграцияси билан боғлиқ айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида" ги қонунни қабул қилди. Ушбу қонун қоидаларига биноан чет эл фуқаролари Қозоғистон Республикасининг хусусий шахслари учун квота схемасидан ташқари ишлаш имкониятига эга. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу қонун фақат МДҲ давлатлари фуқароларига нисбатан қўлланилади. Яъни уч ой давомида Қозоғистон Республикаси ҳудудида визасиз қолишлари мумкин бўлади. Ушбу қонунга мувофиқ, рўйхатдан ўтишнинг барча протседуралари мигрантларнинг ўзлари томонидан амалга оширилади. Улар барча керакли ҳужжатларни шахсан йиғадилар ва барча легаллаштириш харажатларини тўлайдилар. Қозоғистон Республикаси фуқароси барча тўловлардан, солиқлардан, ҳатто аризалардан озод қилинади. У бажариши керак бўлган ягона нарса - бу ишчилар билан меҳнат шартномаси тузишдир. Меҳнат муҳожири рухсат олиш учун чегарадан қонуний равишда ўтиши керак. У чегарада  аниқланади, унга миграция картаси берилади ва у одатдагидек миграция полициясига келади, беш иш куни ичида рўйхатдан ўтказилади. Шундан сўнг, у солиқ органига мурожаат қилади, у эрда у ИИН олади, у кейинчалик ушбу ҳужжатни олдиндан даромад тўловини тўлаш учун олади. 5-бандга мувофиқ: Қозоғистон Республикасининг "Солиқлар ва бюджетга бошқа мажбурий тўловлар (Солиқ кодекси) тўғрисида"ги  кодексининг 658-моддаси жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғини олдиндан тўлаш.

Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи бўйича дастлабки тўлов ишларни бажариш, хизматлар кўрсатиш ва хизмат кўрсатишнинг ҳар бир ойи учун республика бюджети тўғрисидаги қонунда белгиланган ва тегишли молиявий йилнинг 1 январидан кучга кирадиган ойлик ҳисоб-китоб кўрсаткичининг 2 баравари миқдорида ҳисобланади. Норезидент-меҳнат муҳожири томонидан меҳнат муҳожирига рухсатнома бериш (узайтириш) тўғрисидаги аризада кўрсатилган тегишли муддатда яъни Бир ой давомида - икки АИ (Ойлик ҳисоб-китоб кўрсаткичи - 2 651 танга ёки тахминан 7 доллар;) сўнгра ҳар бир ой учун 5 301 танга ёки 14 доллар. Шу билан бирга, битта иш берувчи  жисмоний шахсга бир вақтнинг ўзида бештадан ортиқ бўлмаган меҳнат муҳожирларини жалб қилишга рухсат берилади.